Παρατηρήσεις για το ψηφισθέν νομοσχέδιο για την "Βελτίωση στην Απονομή της Πολιτικής Δικαιοσύνης"

Ο ΔΣΑ σχολιάζει το ψηφισθέν (20-7-2011) νομοσχέδιο για την "Βελτίωση στην Απονομή της Πολιτικής Δικαιοσύνης"
Η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης, η οποία αγγίζει πρακτικά τα όρια της αρνησιδικίας, οφείλεται χωρίς αμφιβολία σε χρόνιες δυσλειτουργίες, όπως είναι – μεταξύ άλλων – η ανεπαρκής στελέχωση των δικαστηρίων και η έλλειψη υλικοτεχνικών υποδομών. Με το πρόσφατα ψηφισθέν νομοσχέδιο που τιτλοφορείται «εξορθολογισμός και βελτίωση στην απονομή της πολιτικής δικαιοσύνης» και περιλαμβάνει ευρύ φάσμα τροποποιήσεων του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας επιχειρήθηκε η άρση ορισμένων δυσλειτουργιών και η επιτάχυνση των διαδικασιών στην πολιτική δίκη. Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου, αφετηρία των νέων ρυθμίσεων είναι «το αίτημα για ταχύτερη, ορθότερη, απλούστερη και ουσιαστικότερη απονομή της δικαιοσύνης», «η ενίσχυση της διαφάνειας και της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας» και «η αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων»· μεγαλόπνοες εξαγγελίες αμφίβολης πρακτικής αποτελεσματικότητας.
Επί του νέου νομοθετικού καθεστώτος και με την επιφύλαξη της διαπίστωσης περαιτέρω δυσχερειών κατά την εφαρμογή των νέων διατάξεων στην πράξη, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών – σε συνέχεια των αρμοδίως κατατεθειμένων προτάσεών του στον Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων – παρατηρεί τα εξής:
- Η εισαγωγή του θεσμού των Μονομελών Εφετείων είναι μια αρνητική εξέλιξη, που έχει επισημανθεί από όλες τις προηγηθείσες νομοπαρασκευαστικές επιτροπές αφού παραγνωρίζει: α) την έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής για τη λειτουργία των νέων τμημάτων Εφετείων, β) την ασφάλεια δικαίου, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από τη διάσκεψη και την ανταλλαγή απόψεων στις πολυμελείς συνθέσεις των δικαστηρίων, οι οποίες ενισχύουν συγχρόνως το συναίσθημα εμπιστοσύνης των πολιτών στην ορθότητα της δικαιοδοτικής κρίσης, και γ) το ενδεχόμενο ευχερέστερης άσκησης αθέμιτων πιέσεων για τον επηρεασμό της κρίσης του ενός δικαστή σε σχέση με τη δυνατότητα αθέμιτου επηρεασμού της κρίσης τριών δικαστών.
- Η αύξηση της υλικής αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου από 12.000 ευρώ που ήταν μέχρι σήμερα μέχρι του πόσου των 20.000 ευρώ σημαίνει πρακτικά ότι η πλειοψηφία των υποθέσεων ιδιωτικού δικαίου θα υπαχθεί στα Ειρηνοδικεία με αποτέλεσμα τη γεωμετρική αύξηση της δικαστηριακής ύλης που θα πρέπει τα τελευταία να διεκπεραιώνουν. Αυτό, ωστόσο, έρχεται σε αντίθεση με την κοινή διαπίστωση ότι τα Ειρηνοδικεία είναι οι πλέον υποστελεχωμένες δικαστηριακές μονάδες, με τεράστιες ελλείψεις στις υποδομές και ειδικότερα στις αίθουσες και στη μηχανοργάνωση.
- Η θέσπιση της καταβολής δικαστικού ενσήμου και στις αναγνωριστικές αγωγές, ρύθμιση καθαρά εισπρακτικού χαρακτήρα, είναι αμφίβολης συνταγματικότητας καθώς αποκλείει τους οικονομικά ασθενέστερους πολίτες από την δικαστική προστασία, αυξάνοντας αδικαιολόγητα τα δικαστικά έξοδα ακόμα και σε περιπτώσεις στις οποίες η άσκηση μίας απλής αναγνωριστικής αγωγής είναι αναγκαία απλώς και μόνο προκειμένου να εμποδιστεί η παραγραφή του δικαιώματος ή να αρθεί η υφιστάμενη αβεβαιότητα περί της ύπαρξης του δικαιώματος ή της έκτασής του.
- Η παροχή στο δικαστή της δυνατότητας να φροντίζει ώστε να συμπληρώνονται οι ισχυρισμοί που υποβλήθηκαν ελλιπώς και αορίστως είναι άκρως προβληματική καθώς δημιουργείται απόκλιση από το συζητητικό σύστημα, αιφνιδιάζεται ο αντίδικος και μπορεί να δοθεί η εντύπωση ότι το Δικαστήριο μεροληπτεί κατά περίπτωση υπέρ του ενός ή του άλλου διαδίκου.
- Η ριζική τροποποίηση του καθεστώτος έκδοσης της προσωρινής διαταγής ουσιαστικά δυσχεραίνει αδικαιολόγητα τη σχετική διαδικασία αναιρώντας τα πλεονεκτήματά της και θέτοντας τα συμφέροντα των διαδίκων σε κίνδυνο καθώς εισάγονται πλέον οι προϋποθέσεις του κινδύνου βλάβης των δικαιωμάτων του αιτούντος, της επίδοσης της αίτησης προ 24 ωρών, της εξαιρετικά σύντομης προθεσμίας έναρξης της εκτέλεσης. Ορθότερη θα ήταν η διατήρηση του μέχρι τούδε ισχύοντος καθεστώτος και η κρίση των σχετικών αιτήσεων από παλαιούς έμπειρους Δικαστές, οι οποίοι θα αποφασίζουν με την κατάθεση της αίτησης και την υποβολή του αιτήματος, όπως απαιτεί η ίδια η φύση του ενδίκου βοηθήματος.
- Η κατάργηση της υποχρεωτικής απόπειρας εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς για υποθέσεις αρμοδιότητας του Πολυμελούς Πρωτοδικείου που επιδέχονται συμβιβασμού και η ρητή πρόβλεψη ότι οι διάδικοι μπορούν να συμβιβάζονται από την έναρξη της εκκρεμοδικίας μέχρι την έκδοση τελεσίδικης απόφασης και χωρίς να υφίσταται στάση της δίκης κρίνεται ορθή καθώς η μέχρι τούδε ισχύουσα ρύθμιση είχε αποτύχει στην πράξη, δεδομένου ότι ελάχιστες υποθέσεις έχουν επιλυθεί μέχρι σήμερα με κατάρτιση πρακτικών εξωδικαστικού συμβιβασμού.
- Η υποχρέωση εγγραφής στα βιβλία διεκδικήσεων και των αγωγών οι οποίες έχουν ως αντικείμενο τη διάρρηξη ως καταδολιευτικής δικαιοπραξίας είναι μεν ορθή, όμως υπάρχουν και άλλες αγωγές – π.χ. η αγωγή για ανάκληση της δωρεάς ακόμη κι αν στην αγωγή σωρεύεται εκτός από την καταδίκη του εναγομένου σε δήλωση βουλήσεως και συμβατική αξίωση για την παράδοση του ακινήτου, στο οποίο αναφέρεται η οφειλόμενη δήλωση – η μη υποχρέωση της εγγραφής των οποίων στο υποθηκοφυλακείο ενέχει κίνδυνο για τις συναλλαγές.
Επιπροσθέτως, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών παρατηρεί ότι με το ψηφισθέν νομοσχέδιο δεν αντιμετωπίζεται το εξαιρετικά σημαντικό πρόβλημα της καθυστέρησης στην έκδοση των αποφάσεων μετά τη συζήτηση της υπόθεσης, καθώς ακόμα και η οκτάμηνη προθεσμία που προβλέπεται για την έκδοση απόφασης αποτελεί «κενό γράμμα», στο μέτρο που δεν συνδέεται με ουσιαστικές συνέπειες για τον παραβάτη δικαστή ούτε προβλέπεται ουσιαστικός τρόπος ελέγχου από τα θεσμοθετημένα όργανα επιθεώρησης.
Όσο η Πολιτεία εθελοτυφλεί, αποφεύγοντας να επιλύσει τα πλέον σημαντικά και χρόνια προβλήματα της Δικαιοσύνης, δηλαδή τις τεράστιες ελλείψεις σε προσωπικό και υλικοτεχνικές υποδομές και την εισαγωγή στην πράξη των νέων τεχνολογιών στις διαδικασίες των δικαστηρίων, όλα τα νομοθετήματα με τα οποία επιδιώκεται η επιτάχυνση της απονομής της Δικαιοσύνης δεν θα έχουν παρά αποσπασματικό χαρακτήρα, αδυνατώντας να επιφέρουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.